سرطان ریه یعنی سیگارسرطان ریه، کشنده‌ترین نوع سرطان در میان تمامی انواع سرطان در سراسر جهان است، به‌طوری که هر سال در حدود ۲/۱میلیون مرگ ناشی از این بیماری گزارش میشود. هرچند که شیوع سرطان ریه از سرطان‌هایی مانند سرطان پستان کمتر است ولی خطر مرگ و میر در این نوع درگیری ریه به مراتب بیشتر است.
برای آگاهی بیشتر و تشخیص زودهنگام این بیماری، بهتر است کمی با نشانه‌های بیماری آشنا شویم.
تا قبل از سال‌های ۱۹۳۰ میلادی، سرطان ریه از شیوع چندانی برخوردار نبود ولی به‌دنبال افزایش مصرف سیگار و تنباکو، شاهد افزایش بروز این بدخیمی شدیم. در کشورهای توسعه‌یافته و به‌دنبال فعالیت‌هایی که در زمینه تبلیغات علیه سیگار و اطلاع‌رسانی راجع به مضرات آن انجام شد، شیوع سرطان ریه رو به کاهش گذاشته است. با تمام تلاش‌هایی که تا به حال صورت گرفته، سرطان ریه همچنان به‌عنوان شایع‌ترین نوع سرطان در میان آقایان در سراسر دنیا و پنجمین سرطان شایع در میان خانم‌ها مطرح است.
متاسفانه جدیدترین آمار منتشر شده نشان می‌دهد که این بیماری خطرناک است و افزایش شیوع در میان خانم‌ها، افزایش میزان کشیدن سیگار در آنها است.
● ریشه‌های سرطان ریه
مدت‌هاست ارتباط قوی میان سیگار و سرطان ریه اثبات شده است. به‌طوری که کشیدن سیگار با حدود ۹۰ درصد از سرطان‌های ریه مرتبط است. خطر سرطان ریه با افزایش تعداد سیگارهای کشیده شده طی یک روز و سال‌هایی که این عادت غیربهداشتی ادامه یافته، مرتبط است. پزشکان برای آن‌که تعریف بهتر و جامع‌تری از میزان سیگاری‌های کشیده شده، در دست داشته باشند از فرمولی ساده استفاده می‌کنند. به این ترتیب که تعداد پاکت‌های سیگارهای کشیده شده طی یک روز را در سال‌های مصرف ضرب می‌کنند. به این شکل عددی به دست می‌آید که براساس آن می‌توان تخمینی تقریبی درباره افزایش خطر بروز سرطان ریه داشت. مثلا اگر فردی روزانه دو پاکت سیگار را به مدت ۱۰ سال کشیده باشد، این رقم معادل ۲۰ است. زمانی که عدد مذکور به ۱۰ می‌رسد، خطر سرطان ریه افزایش می‌یابد (هرچند با مقادیر کمتر از آن هم امکان خطر به‌طور قطع و یقین مطرح است) و اگر این عدد به ۳۰ برسد، بیشترین احتمال خطر مطرح میشود. در میان افرادی که روزانه دو تا سه بسته سیگار می‌کشند، خطر مرگ به‌دلیل سرطان ریه، یک نفر از هر هفت نفر است.
اما خبر خوش این‌که، به دنبال ترک سیگار با گذشت هر سال از زمان ترک، این خطر کاهش می‌یابد و در حدود پانزده سال بعد از ترک سیگار، خطر بروز سرطان ریه در چنین فردی معادل یک فرد غیرسیگاری است.
مدتی است که پزشکان از عبارت خاصی به نام سیگارکشیدن غیر فعال استفاده می‌کنند. این عبارت درباره افرادی به‌کار می‌رود که به‌صورت مداوم در معرض دود سیگار قرار دارند ولی خود سیگار نمی‌کشند. مثلا افرادی که همسران یا همکاران سیگاری دارند و سال‌ها در کنار آنها هستند. در این حالت نیز خطر سرطان ریه در فردی که در معرض دود سیگار فرد دیگر قرار می‌گیرد، افزایش می‌یابد. در اصل، میزان خطر در این افراد ۲۴درصد بیشتر از افرادی است که در معرض دود سیگار نیستند. سالانه در آمریکا، ۳۰۰۰ مرگ ناشی از سرطان ریه در کسانی رخ می‌دهد که در معرض دود سیگار دیگران قرار دارند که خود رقم قابل‌توجهی است.
سرطان ریه دلایل متنوع دیگری هم دارد. یکی از آنها دارا بودن استعداد ژنتیکی است. دانشمندان روی یکی از کروموزوم‌های بدن محلی را یافته‌اند که تغییرات ژنتیکی در آن، به افزایش بروز سرطان ریه منجر میشود.
وجود برخی از انواع بیماری‌‌های ریه همچون برونشیت مزمن و غیره نیز موجب افزایش خطر بروز سرطان ریه میشود. ۴ تا ۶ برابر در میزان آلودگی هوا ناشی از دود کارخانه‌‌ها، وسایل نقلیه و غیره نیز به افزایش خطر در فرد منجر میشود. تخمین زده میشود که یک درصد از مرگ‌های ناشی از سرطان به دلیل آلودگی هوا است.
● علایم ۹گانه
ـ یکی از علایم مهم سرفه مزمن یا تغییر در الگوی همیشگی سرفه است.
ـ تنگی نفس یا کوتاه شدن نفس
ـ خلط خونی یا خروج خون ضمن سرفه
ـ درد در قفسه سینه یا ناحیه شکم
ـ از دست دادن وزن، بی‌اشتهایی، خستگی و ضعف
ـ تغییر صدا به‌صورت خشونت صدا
ـ اشکال و سختی در بلع
ـ تب (بدون این‌که علتی برای ایجاد آن وجود داشته باشد)
ـ دوره‌های تکرارشونده از عفونت ریه
به هر حال علایم ذکر شده ممکن است در بسیاری از سایر اختلالات ریوی نیز دیده شود. بنابراین توصیه میشود که اگر فردی دچار این حالات است، به پزشک مراجعه کند تا علت اصلی مشخص شود.
●از کجا بفهمیم؟
زمانی که فردی با علایم ذکر شده به پزشک مراجعه می‌کند، در آغاز سوالات زیادی درباره سابقه فامیلی بیماری‌ها، سیگار و غیره پرسیده میشود. معاینه فیزیکی انجام میشود. اگر فرد از سرفه خلط‌دار شکایت داشته باشد، می‌توان خلط را برای یافتن سلول‌های سرطانی مورد آزمایش قرار دارد. در ادامه عکس ساده ریه درخواست میشود و سپس براساس یافته‌های موجود در این عکس، قدم‌های بعدی برداشته میشود. خوشبختانه امروزه با وجود روش‌های پیشرفته تصویربرداری بسیاری از مشکلات در زمینه تشخیص حل شده است.
یکی دیگر از راه‌های تشخیص به این صورت است که پزشک یک لوله کوچک (به نام برونکوسکوپ) را از راه بینی یا دهان رد کرده و سپس با کمک این وسیله ظریف، راه‌های هوایی و ریه‌ها را بررسی می‌کند و در صورت لزوم یک نمونه نیز برداشته میشود.
اگر تشخیص سرطان ریه قطعی شد، نیاز به بررسی‌های بیشتری است تا احتمال درگیری سایر بافت‌های بدن نیز مشخص شود.
● و اما درمان
براساس سن بیمار، نوع سرطان ریه، وجود یا فقدان دست‌اندازی به سایر بافت‌ها، وضعیت عمومی و سلامت فرد و چند فاکتور دیگر، روش‌درمانی تعیین میشود. جراحی، شیمی‌درمانی، اشعه درمانی اغلب به‌صورت ترکیبی به‌کار گرفته می‌شوند.
● پیشگیری، مقدم بر درمان
پیشگیری، بهترین و مقرون به صرفه‌ترین روش محسوب میشود. نکشیدن سیگار راه‌حلی بسیار ساده، ارزان و مفید برای جلوگیری از ابتلا به سرطان ریه است. اطلاع‌رسانی درباره خطرها و مضرات سیگار، تضمین‌کننده ترک سیگار نیست، چرا که این اطلاعات حتی روی بسته‌های سیگار نیز نوشته شده است. فرد سیگاری این نوشته‌ها را می‌خواند و هم‌زمان سیگار هم می‌کشد. پس می‌بینیم که هرچند دادن اطلاعات لازم است ولی کافی نیست. ارایه روش‌های جایگزین و همچنین روش‌های موثر و ساده برای ترک سیگار اصل مهمی است که اغلب فراموش میشود. کشیدن سیگار اغلب همراه با وابستگی به ماده‌ای به نام نیکوتین است. ترک سیگار منجر به بروز علایمی در فرد میشود که او تنها راه از بین بردن این علایم را در کشیدن سیگار می‌بیند. آگاه‌کردن جامعه از چگونگی مقابله با این علایم، اثر ثابت شده‌ای در افزایش تمایل و موفقیت در ترک سیگار دارد. وضع قوانینی مثل ممنوع کردن کشیدن سیگار در اماکن عمومی و محل کار، باعث کاهش خطر در سیگاری‌های غیرفعال میشود.
reza